Dzisiaj w Sopocie festiwal Sopot Top Trendy, dźwięki koncertu dobiegają do moich okien. Opera Leśna w Sopocie jest całkiem niedaleko od Oliwy. Obejrzałam występ Agnieszki Chylińskiej, której od lat bardzo lubię słuchać.

W ramach przypominania starszych artykułów, dzisiaj kolej na "Heban".

Heban może być biały, kremowy i zielony; niekoniecznie czarny. Wiele osób jest nieświadomych faktu, że heban - powszechnie kojarzony z czarnym kolorem - w rzeczywistości jest drewnem dwukolorowym. Środek drzewa, jego rdzeń, jest czarny, natomiast przy korze jego drewno ma jasny kolor.



Naturalna barwa dojrzałej twardzieli drewna hebanowego (użytecznej części drzew) może być szarobrunatna, ciemnobrązowa, zielona, a nawet jasna. Wszystko jest zależne od gatunku drzewa, z którego go pozyskano. Nazwa heban jest popularnym określeniem drewna, uzyskiwanego z różnych gatunków drzew, należących do botanicznego rodzaju hurma (Diospyros), zwanych też persymonami. To rośliny z rodziny hebankowatych (Ebenaceae), rosnące w tropikach Azji, Ameryki Południowej i Afryki, a także na Madagaskarze i wyspach oceanicznych. Rodzina hebankowatych obejmuje około 450 gatunków drzew i krzewów. Rodzaj hurma to ponad 200 gatunków, z których kilkanaście jest szerzej znanych i użytecznych, rosnących dziko lub uprawianych. Hurmy osiągają ponad 20 metrów wysokości i mogą mieć bardzo grube pnie. Najcenniejszym darem hurm jest ich niezwykle twarde, zazwyczaj ciemnej barwy, drewno, zwane hebanem.




Używane określenia konkretnego gatunku hebanu pochodzą albo od nazwy gatunkowej rośliny, z której go pozyskano, albo od miejsca wywozu, np. heban Bombaj, heban Madagaskar. Młode drzewa mają jasne drewno, które w miarę upływu lat ciemnieje.

Heban jest tak twardy, iż na całym świecie zwie się go „drewnem twardym jak kość”; taką też nazwę grupową przypisano mu w oficjalnej klasyfikacji stopnia twardości drewna. Jest trudny w obróbce, lecz doskonały do polerowania. Najlepiej ciąć go na mokro, ponieważ na sucho szybko tępi narzędzia. Jest absolutnie odporny na próbę obróbki laserem oraz trudno łupliwy. Heban jest niezwykle cennym, ciężkim drewnem, które nie butwieje, nie jest podatne na niszczenie pod wpływem wilgoci, oraz jest mało wrażliwe na choroby drewna. Bardzo zwięzła, drobnowłóknista struktura, regularny rysunek drewna, a u niektórych gatunków, naturalne, ciemniejsze pasma wśród dominujących w tle odcieni brązu, czynią ten materiał niebywale atrakcyjnym dla wielu rzemieślników.





Wartościowe drewno hebanu znano już w starożytności. Wzmiankuje o nim Biblia i prastare kroniki egipskie, przy budowie Akropolu stosowano je do wykończenia budowli; znajduje się figurki i amulety hebanowe sprzed wielu tysiącleci. Niegdyś był bowiem heban symbolem odwagi i wytrwałości. Dziś sprzedaje się talizmany mające przenikać właściciela magiczną energią i ochraniać przed wszelkim złem.


Najcenniejszego, czarnego drewna hebanowego dostarcza hurma hebanowa (Diospyros ebeum) z południowo-wschodniej Azji i Archipelagu Malajskiego. Bardzo poszukiwane są również drewna z D. ebenaster z Karaibów, afrykański D. mespiliformis, indochiński D. vera, a z Cejlonu i południowych Indii - D. melanoxylon. Heban świetnie nadaje się na wszelkie rzeźby, wykonuje się z niego instrumenty muzyczne, batuty, figurki szachowe, przybory kreślarskie, elementy wystroju wnętrza, miseczki i salaterki, czy przepiękne meble. Kiedyś wytwarzano się z niego obrzędowe maski, a obecnie maski - pamiątki dla turystów.



W XVI wieku we Francji rozwinęła się gałąź rękodzielnictwa zwana ebenistyka - było to wykonywanie mebli fornirowanych i intarsjowanych z hebanu. Ebenistą zwany był stolarz, robiący z drewna hebanowego meble skrzyniowe, a później także rzemieślnik o uznanych umiejętnościach i talencie w wykonywaniu mebli. Drewno hebanowe to doskonały materiał na fantazyjne intarsje i inkrustacje - te elementy szczególnie po wypolerowaniu błyszczą pełnią urody. Czarny heban stosuje się także do wyrobu biżuterii - łączony ze srebrem i koralem tworzy eleganckie, egzotyczne kompozycje. Z hebanowego drewna można uzyskać również pachnące składniki do wyrobu perfum o nucie korzennej.

Heban jest bardzo cennym, poszukiwanym materiałem, dlatego też nie jest tani. Od wieków wycinano lasy hurm, co znacznie uszczupliło światowe zapasy tego wartościowego surowca. W niektórych rejonach świata całkowicie wytrzebiono naturalne stanowiska hebanowców (Mauritius). Wprawdzie zakładane są plantacje hurm, lecz naprawdę wartościowe drewno pochodzi tylko z dziko rosnących drzew, kilkudziesięcioletnich (a znacznie lepsze – z jeszcze starszych) okazów. Wykorzystywana jest jedynie twardziel. Jasna, cienka i delikatniejsza biel drewna nie ma większego znaczenia gospodarczego.

Jak każdy cenny surowiec, heban również bywa podrabiany: mniej wartościowe gatunki drewna nasącza się barwnikami i sprzedaje pod nazwą handlową prawdziwego hebanu. Czasem podróbka jest tak doskonała, że dopiero specjalistyczne testy laboratoryjne pozwalają z całą pewnością stwierdzić, iż nie jest to oryginalny heban. W Polsce mamy także nasz „heban”. Spotyka się określenia „polski heban” albo „czarny dąb” - dotyczą one drewna dębów, które przez całe wieki leżały pod ziemią lub w wodzie. Wodne sole żelaza łączyły się z roślinnymi garbnikami i powoli zmieniały barwę drewna w szaroczarną. Wielowiekowe wysycanie struktury drewna składnikami mineralnymi spowodowało, iż drewno dębowe stało się jeszcze twardsze. Wydobywane z wody lub spod ziemi niegdyś powalone pnie, mają dziś ciemny kolor i znakomitą twardość. Trzeba je jednak bardzo powoli suszyć, ponieważ pękają, jeśli proces osuszania jest za szybki.

Polski heban jest tak samo cenny jak heban egzotyczny. Nadaje się na wyroby pamiątkarskie, do fornirowania i intarsjowania drewna, a także na niezwykle luksusowe meble.

Hurmy nie tylko dostarczają drewna hebanowego. Niektóre gatunki rodzą też pyszne, soczyste owoce: początkowo zielone; gdy dojrzewają, przebarwiają się na pomarańczowo. Podobne są do pomidora i mają mniej więcej zbliżoną doń wielkość.
Dostępne u nas w dobrych sklepach z owocami i stosunkowo niedrogie. Zależnie od gatunku, z którego pochodzą, nazywane są persymonami, szaronami czy daktylośliwkami, a najbardziej znane to owoce kaki - japońskiej hurmy kaki, której ogromne plantacje można spotkać w całym Kraju Kwitnącej Wiśni.




Owoce hurmy są słodkie, bardzo smaczne i można je jeść na surowo, przerabiać na pyszne marmolady i dżemy, oraz suszyć. Niektóre gatunki hurm rosną nawet w klimacie umiarkowanym, z dość ostrymi zimami - wytrzymują mrozy do -18 stopni Celsjusza; ich owoce sprzedaje się zimą w Rosji. Jednak hurmy dostarczające najcenniejszego drewna hebanowego spotyka się jedynie w klimacie tropikalnym. Popyt na piękne i wcale nie tanie wyroby z hebanu wciąż rośnie (ocenia się, iż w ciągu ostatnich dziesięcioleci wzrósł o prawie 20%), a to wiąże się z wyrąbywaniem drzew hebanowych, będących jednocześnie ważnym składnikiem ekosystemu lasów tropikalnych. Próbuje się ratować niszczejące lasy nowymi nasadzeniami, jednak hurmy, podobnie zresztą jak wszystkie drzewa, rosną wolno. Dlatego też już teraz wprowadza się w niektórych krajach reglamentacje na pozyskiwanie hebanu i tworzy specjalne programy ochronne dla zagrożonych terenów.

__________

Pierwsze trzy zdjęcia zaczerpnięte ze strony http://majikphil3.blogspot.com/2012/08/gibson-to-pay-huge-fine.html

W następnym odcinku zaprezentuję przedmioty z hebanu z własnej kolekcji.