Czemu taki tytuł? Ano szachownica najczęściej kojarzy się z grą w szachy, jest do niej niezbędna. Dla wielbicieli ogrodów szachownica, to prawdziwa cesarzowa wśród kwiatów. I ja od wielu lat jestem w posiadaniu szachownic w swoim ogrodzie. Choć nieładnie pachną (delikatne określenie), swą urodą naprawdę królują w moim ogrodzie, szkoda tylko, że cieszą oko dość krótko. Każdy kto raz pozyskał te wdzięczne rośliny do swojego ogrodu, jest "zaszachowany" - czyli - szach i mat!



Poniższe zdjęcia archiwalne prezentują korony cesarskie i perskie z mojego ogrodu. Obecnie rosną na innych rabatach.
 



Wśród szachownic prym wiedzie dostojna szachownica cesarska (Fritillaria imperialis), zwana także cesarską koroną. Może osiągać nawet ponad metr wysokości. Sztywna, gruba łodyga jest ulistniona dopiero od połowy - wygląda to jakby zdobił ją pióropusz sterczących krótkich liści. Wieńczy ją korona kilku dużych kwiatów skierowanych ku dołowi. Przywodzą na myśl tulipany, zwrócone kwiatem w dół.

Legenda mówi, że kwiaty zwisają w dół, nie bez powodu. Otóż, gdy Jezus szedł na Golgotę kłaniały Mu się z szacunkiem i oddaniem wszystkie kwiaty. Wszystkie, poza jedyną, cesarską koroną, która prężyła się dumnie. Gdy jednak Jezus na nią spojrzał, zawstydzona spłoniła się i w pokorze pochyliła kielichy. Migoczące krople nektaru pojawiające się w dolnej części każdego kwiatu symbolizują łzy, które odtąd roni.
 



Szachownica cesarska jest byliną cebulową z rodziny liliowatych Liliaceae. W naturalnych warunkach rośnie w Himalajach i Iranie. Jej nazwa pochodzi od charakterystycznego, kubkowatego kształtu kwiatów od łacińskiego słowa fritillus oznaczającego kubek do gry w kości. Szachownica jest chętnie uprawiana w ogrodach przydomowych, a coraz częściej stosuje się ją także jako kwiat cięty.
Cebula szachownicy cesarskiej jest duża – jej obwód wynosi 15 – 20 cm, ma żółte zabarwienie, jest pozbawiona łuski okrywającej i charakteryzuje się specyficznym, niezbyt miłym zapachem. Wyrastające z cebuli pędy osiągają nawet do 100 cm wysokości, są grube, mięsiste, sztywne, w dolnej części obficie ulistnione. Rozeta liści znajduje się również na wierzchołku pędu (ponad kwiatami) w formie pióropusza.




Szachownica cesarska kwitnie od IV do połowy V. Z kątów liści wierzchołkowych wyrasta do kilkunastu dzwonkowatych,  które w zależności od odmiany mogą być żółte, pomarańczowe lub czerwone. Po przekwitnięciu część nadziemna rośliny ginie.
U odmian 'Rubra' i 'Rubra Maxima' kwiaty są czerwone, 'Aurora' kwitnie na pomarańczowo, a 'Orange Brillant' na pomarańczowo-brązowo. Coraz popularniejsze są odmiany o kwiatach żółtych 'Lutea' i 'Lutea Maxima'.

 Szachownica cesarska 'Lutea'

Należy dla nich wybrać w ogrodzie miejsce słoneczne lub w lekkim półcieniu. Gleba powinna być próchniczna, wapienna do lekko kwaśnej, przepuszczalna. Dojrzałe cebule są duże i - jak wspomniałam - wydzielają nieprzyjemny zapach. Mówi się, że nie jest lubiany przez krety i nornice, porównywany z lisim zapachem.

Ze względu na wielkość cebule szachownicy cesarskiej sadzi się głęboko (nawet na głębokości 20 cm). Jeśli gleba jest słabo przepuszczalna, w tak głębokim dołku mogłaby zalegać woda (czego cebule bardzo nie lubią). Dlatego w takim przypadku warto wysypać dno warstwą gruboziarnistego piasku lub żwiru. Rośliny mogą pozostawać w tym samym miejscu przez wiele sezonów, o ile nie zostały posadzone zbyt gęsto. Zalecana rozstawa to 40, a nawet 50 cm. Jeśli posadzimy gęściej, po dwóch, trzech sezonach cebule będą miały za mało miejsca do prawidłowego rozwoju i mogą przestać kwitnąć.

Komponuje się je w grupach na rabatach, najczęściej z wcześnie kwitnącymi bylinami, a także w ogrodach skalnych. Cebule wysadza się już na początku IX, gdyż rośliny muszą się dobrze ukorzenić przed nadejściem zimy. W przeciwnym razie wiosną pędy w ogóle się nie pojawią. Pod cebule dobrze jest przygotować drenaż ze żwiru. Po posadzeniu należy podlać.

Cebule wykopuje się od końca czerwca do połowy lipca. Po oczyszczeniu przechowuje się w przewiewnym pomieszczeniu, w temperaturze 20°C, przykryte piaskiem lub trocinami, aby zabezpieczyć przed wysychaniem. Należy bardzo ostrożnie wykonywać wszystkie prace, gdyż cebule szachownicy cesarskiej są bardzo wrażliwe na uszkodzenia. Rośliny nawadniane i zasilane podczas wegetacji nawozami organicznymi mogą rosnąć na jednym miejscu nawet kilkanaście lat bez przesadzania.

Roślina wymaga gleby bardzo żyznej, głęboko uprawionej, niezbyt ciężkiej, przepuszczalnej, wilgotnej, zasobnej w składniki pokarmowe, o odczynie obojętnym. Najlepiej rośnie na stanowisku słonecznym lub tylko lekko zacienionym. Jest wrażliwa na wiosenne przymrozki. Przekonałam się o tym w jednym sezonie, gdy taki przymrozek dosłownie powyginał w esy-floresy łodygi odmiany żółtej, a wtedy okazy miały nawet 14 kwiatów! Każdy! Rozmnaża się ją przez cebulki przybyszowe, które pozyskuje się oddzielając od cebul matecznych co 3–4 lata w lipcu, przechowuje w wilgotnym torfie, a potem sadzi na miejsce stałe we IX.

Szachownicę perską (Fritillaria persica) (pisałam o niej w osobnym poście), zwaną potocznie szachownicą czarną, troszkę rzadziej spotykamy w ogrodach. W naturze rośnie ona na Bliskim Wschodzie, na kamienistych stokach gór (nawet na wysokości ponad 2500 m n.p.m.), na skrajach pól uprawnych. Osiąga wysokość do 80 cm. Kwiaty mają kształt dzwonków i barwę bakłażana. Wyrastają gęsto wokół sztywnej wyprostowanej łodygi, liście w odróżnieniu od szachownicy cesarskiej są koloru niebieskawo-zielonego. Na jednym pędzie może wyrosnąć nawet 50 kwiatów.



Całkowitym przeciwieństwem szachownicy cesarskiej jest szachownica kostkowata (Fritillaria meleagris). Rośnie dziko na mokrych torfiastych łąkach w Europie. Występuje także w naturalnych siedliskach w Polsce (np. nad Sanem w Przemyskiem). Jest w Polsce pod ochroną.
Ta niska i delikatna roślina w niczym nie przypomina swojej krewniaczki. Dorasta do wysokości 25-30 cm. Na cienkim pędzie znajduje się kilka trawiastych liści z jednym lub dwoma kwiatami. Przebarwienia na płatkach układają się we wzór regularnej szachownicy.
Szachownice kostkowate kwitną od połowy kwietnia do połowy maja. Najbardziej rozpowszechnione są odmiany w kolorze purpurowym (Poseidon, Saturnus, Artemis, Charon). Znane są także odmiany białe (Alba czy Aphrodite).
Rośliny te wymagają stanowisk wilgotnych i gleb żyznych, dobrze sprawdzają się posadzone wokół zbiorników wodnych. Nie wymagają wielu zabiegów pielęgnacyjnych, a co najważniejsze z powodzeniem kwitną przez wiele sezonów w jednym miejscu.



Cennym i poszukiwanym gatunkiem są też maleńkie szachownice Michajłowskiego (Fritillaria michailovskyi). Podobnie jak szachownice perskie w naturalnych warunkach rosną na stokach gór. Liście są lancetowate, łodygi sztywne, a u ich szczytu pojawia się jeden tylko dzwonkowaty kwiat - u nasady purpurowo-brązowy, na końcach żółty. Kwitną w maju. Roślina ta została znaleziona dopiero w 1904 r. podczas angielskiej wyprawy botanicznej na terytorium obecnej Turcji. Jest to niewysoka, dorastająca do 20 cm bylina cebulowa. Późną wiosną lub wczesnym latem tworzą się na nich baldachowate kwiatostany z kilkoma małymi (2-3 cm), zwieszającymi się kwiatami. Mają one bardzo ciekawą, ciemnopurpurowozieloną barwę i wyraźnie zaznaczającą się żółtą obwódkę, także wewnętrzna strona płatków jest złocistożółta.


Innym ciekawie wyglądającym gatunkiem jest uprawiana szachownica pallidiflora. Osiąga wysokość 40 cm. Liście ma lancetowate, szarozielone. Na szczycie łodygi znajdują się dzwonkowate kwiaty o barwie bladożółtej przechodzącej w pastelową zieleń. Na jednej łodydze może wyrosnąć 3-12 kwiatów. Szachownica pallidiflora kwitnie już w kwietniu.